‘De overheid gaat bitcoin verbieden en stilleggen’

In de media wordt bitcoin regelmatig geportretteerd als een op hol geslagen penny stock of een nieuwe financiële bubbel, zoals de tulpenmanie of de internetzeepbel. De realiteit is dat bitcoin een nieuw geldsysteem is. Een geldsysteem met eigenschappen die tot de geboorte ervan onbekend waren. Een decentraal, open, neutraal en censuurbestendig geldsysteem. De macht erover ligt bij niemand, en dus bij iedereen. Vreemd is het daarom niet dat bestuurders als Janet Yellen, Christine Lagarde en Jerome Powell hun zorgen hierover uiten en oproepen tot vergaande regulatie: de monopolie op geld staat op het spel.

Eerdere pogingen om digitaal geld in het leven te roepen, zoals e-Gold en Liberty Reserve, werden al snel de kop ingedrukt, nog voordat ze 10 miljard dollar aan marktwaarde konden grijpen. Bitcoin is al 100 keer groter geworden, met een marktwaarde van boven de 1 biljoen dollar. In dit licht is het een legitieme vraag waarom bitcoin überhaupt nog bestaat. Waarom wordt het bestaan ervan nog toegestaan?

Krachtig netwerkeffect

Laten we eerst vaststellen dat bitcoin al enkele jaren niet meer in de kinderschoenen staat. Voor een poging om het snel en krachtig de kop in te drukken is het te laat. Waarom? Dat heeft te maken met het netwerkeffect dat rond bitcoin is ontstaan.

Sinds de oprichting van bitcoin is het ecosysteem eromheen enorm gegroeid. Niemand weet wie de oprichter is, maar als het een bedrijf zou zijn geweest, stond het nu in de top 10 van ’s werelds meest waardevolle ondernemingen. Onder de aanhangers ervan vinden we namen als Twitter’s Jack Dorsey, Tesla’s Elon Musk, Harvard’s Niall Ferguson, Fidelity’s Abby Johnson, skateboarder Tony Hawk, en investeerder Paul Tudor Jones. Meer dan 6.000 bedrijven waren aanwezig op een conferentie gericht op het in de boeken krijgen van bitcoin. MIT heeft een eigen onderzoekscentrum om bij te dragen aan de langetermijnveiligheid van bitcoin. Lagere overheden zetten bitcoin op de balans, maken mogelijk om er belasting mee te betalen en zoeken naar prikkels om de bitcoin-economie te stimuleren. Grote financiële instellingen steken geld in bitcoin en classificeren het als nieuwe asset class, van traditionele grootbank tot aan verzekeraar en pensioenfonds.

Our @MicroStrategy World 2021 was a great success, with 22,031 registrants. The #Bitcoin for Corporations program attracted 8,197 attendees from 6,917 different enterprises. All sessions are free & uploaded here, along with our Bitcoin Corporate Playbook.https://t.co/8KKB7m0EvK

— Michael Saylor (@michael_saylor) February 6, 2021

In bijna ieder land zijn inmiddels wisselkantoren, handelshuizen en bewaarbedrijven gevestigd. Miljoenen mensen in Nigeria, Argentinië, Iran, Cuba en daarbuiten gebruiken bitcoin om hun lokale – vaak zwakke – valuta te ontvluchten. In het Westen gebruiken burgers en bedrijven bitcoin als oppotmiddel, als digitaal goud. In steeds meer wetboeken krijgt bitcoin een formele positie. De Verenigde Staten heeft een positie als kartrekker ingenomen, met een staat als Wyoming waar zelfs decentrale autonome organisaties een plek hebben gekregen in het recht, en politici die zelf bij de groei van bitcoin betrokken zijn.

Met andere woorden: bitcoin krijgt meer en meer voet aan de grond. Hoe langer bitcoin bestaat en hoe groter het wordt, hoe meer mensen er belang bij hebben dat het blijft bestaan en dat het blijft dienen als waardeopslag en ruilmiddel.

Bovenstaande ontwikkelingen zijn onderdeel van wat bekend staat als netwerkeffecten. Dat beschrijft hoe een product of dienst in waarde toeneemt, naarmate het aantal gebruikers ervan groeit. Een voorbeeld is de telefoon. Ben je de enige met zo’n apparaat, dan is de waarde nihil. Maar hoe meer mensen en bedrijven die telefoon hebben, des te groter wordt de waarde en functionaliteit van het apparaat en het onderliggende netwerk.

Ook op geld (en dus bitcoin) is het netwerkeffect van toepassing. Trace Mayer heeft ooit zeven directe en indirecte effecten opgesomd die op bitcoin van toepassing zijn. Hij noemt zes thema’s – speculatie, verkopers, klanten, miners, ontwikkelaars, financials – die leiden tot de zevende: bitcoin als wereldreservemunt. We schreven meer over dit onderwerp in het artikel ‘Winner takes all: Het netwerkeffect van Bitcoin’.

Deze krachten liggen ten grondslag aan bitcoin als snelgroeiend en zelfversterkend netwerk. Denk aan een toename van het aantal bitcoin-ontwikkelaars, het aantal verkooppunten dat toeneemt waar je ermee kan betalen, het aantal investeerders dat blijft toenemen, de toegankelijkheid die beter blijft worden door de komst van meer exchanges en brokers, de toename van financiële instrumenten gebaseerd op Bitcoin, en meer.

Bitcoins netwerkeffect wordt verder bekrachtigd, omdat mensen en bedrijven politieke en economische drijfveren hebben om bitcoin als geldsysteem in stand te houden en te laten groeien. Die stuwende beweging wordt verder opgevoerd door politieke, economische en technische bezwaren die een aanval op bitcoin ontmoedigen.

Ongrijpbaar

Een belangrijke reden dat bitcoin zo weerbarstig is, heeft te maken met het feit dat het zich op globale schaal manifesteert. Dat geldt voor miners, investeerders, handelaars, gebruikers, bedrijven en ontwikkelaars. Al die deelnemers bevinden zich in concurrerende regio’s, jurisdicties en economieën, elk met hun eigen filosofie en doelen. Toch hebben al die deelnemers dezelfde motivatie: bitcoin in leven houden en laten groeien.

Anders dan alle andere cryptovaluta en bedrijven heeft bitcoin geen single point of failure. Het heeft geen Vitalik Buterin, geen Mark Zuckerberg die voor het Congres ontboden kan worden, geen Ethereum Foundation, geen mooie kantoorgebouwen in Londen of Parijs, geen advocaten, geen durfinvesteerders, geen bestuurders en niemand die de koers ervan eigenhandig kan beïnvloeden. Het maakt niet uit wie je bent of hoeveel bitcoin je hebt, je kan de regels niet veranderen, transacties niet censureren, niets van anderen stelen, en niemand van het netwerk buitensluiten.

Dat decentrale aspect van bitcoin, het is overal en nergens tegelijk, maakt het ongrijpbaar voor overheden, toezichthouders, opsporingsdiensten en gerechtsdienaars. De gebaande methodes om mensen of bedrijven tot de orde te roepen werken niet. Bitcoin heeft geen vestigingsadres; de aangetekende brief kan aan niemand worden gericht.

Is bitcoin dan onaantastbaar? Dat niet.

Onder vuur

Een voorbeeld van een aanval op bitcoin zagen we in 2017. Grote spelers uit de bitcoinwereld sloegen de handen ineen en tekenden een memorandum, de New York Agreement. Hun doel: de (door)ontwikkeling van de bitcoinsoftware zodanig beïnvloeden dat de bandbreedte van het netwerk verhoogd zou worden. Klinkt goed, denk je wellicht, ware het niet dat het ten koste zou gaan van decentralisatie en van het idee dat iedereen vanuit zijn zolderkamer de integriteit van het netwerk moet kunnen controleren.

Het machtsvertoon liep op niets uit, ondanks dat de alliantie uit meer dan 50 (grote) bedrijven bestond en toentertijd goed was voor meer dan 83 procent van bitcoins rekenkracht. Doodgewone bitcoingebruikers staken er een stokje voor en schreven een belangrijke les: noch miners, noch grote bedrijven bepalen wat er met bitcoin gebeurt.

Een andere aanvalsvector bevindt zich in het domein van miners. Maar zelfs als een overheid de meerderheid van bitcoin’s rekenkracht weet te bemachtigen, kan die nog steeds niet de regels ervan veranderen, meer bitcoins ‘bijdrukken’ of dat van andere laten verdwijnen. Wat ze kan doen, is de – al dan niet in beslag genomen – rekenkracht gebruiken om een andere versie van bitcoin te minen. De historie leert echter dat zo’n exercitie gedoemd is om te falen, getuige het lot van Bitcoin Cash (BCH) en Bitcoin SV (BSV). Een andere mogelijkheid is om het netwerk tijdelijk onder druk te zetten en te beschadigen, door een zogeheten 51%-aanval uit te voeren. Maar ook zo’n aanval is in de praktijk weerbarstig, niet in de minste plaats vanwege de hoge kosten ervan.

Er zijn uiteraard meer vectoren gericht op de integriteit van bitcoin.

Kwaadwillenden kunnen een poging doen om schadelijke wijzigingen aan bitcoins onderliggende code door te voeren. Of dat onder toeziend oog van honderden neutrale ontwikkelaars reëel is? Onwaarschijnlijk.

Mining pools, een manier voor miners om samen te werken, kunnen transacties censureren. Dat is een bekend hiaat en is eenvoudig te mitigeren. Zo kunnen miners eenvoudig van mining pool wisselen of gebruik gaan maken van software waarmee dit type censuur onmogelijk wordt gemaakt. Voor miners is de drijfveer eenvoudig: zij verdienen meer door niet te censureren.

Er kan een poging gedaan worden om het internet plat te leggen, een ingreep om communicatie onmogelijk te maken. In veel samenlevingen vervult internet anno 2021 een cruciale rol en zou uitschakeling sterk disruptief zijn. Daarnaast is het onwaarschijnlijk dat internet wereldwijd gelijktijdig onklaar gemaakt wordt. Regionale blokkades zijn voor bitcoin weliswaar disruptief, maar niet fataal: het netwerk draait elders gewoon door. Bovendien zijn er al manieren om met bitcoin te werken zonder internet. Via satellieten, radio en bluetooth-verbindingen, bijvoorbeeld.

Er kan door fabrikanten van mining hardware worden gesjoemeld met zowel de hardware als de software die aan miners geleverd wordt. In 2017 kwam antbleed aan het licht, een achterdeur waarmee miners van Bitmain op afstand door de fabrikant en masse uitgeschakeld konden worden. Dit is een reëel risico, maar de waarschijnlijkheid dat iets dergelijks in de toekomst voor problemen zorgt is sterk afgenomen, gegeven de grote groep belanghebbenden die de hard- en software onder de loep nemen. Om dit risico verder te mitigeren, wordt er gewerkt aan open source besturingssystemen voor mining-apparatuur.

Speculatie over de opkomst van kwantumcomputer doet ook steeds vaker de ronde. Komt daarmee het bestaan van bitcoin in gevaar? Bitcoin maakt voor asymmetrische versleuteling en hashing gebruik van wiskundig principes waarbij de ene richting gemakkelijk is, en andersom extreem lastig. Voor traditionele computers tenminste. Een kwantumalgoritme en een krachtige kwantumcomputer gooien roet in het eten: daar is die andere kant op ineens een stuk makkelijker. De verwachting is dat het nog vele jaren duurt dat kwantumcomputers krachtig genoeg zijn, en dat het goed mogelijk is ruim op tijd over te schakelen naar een algoritme waar een kwantumcomputer niet in het voordeel is.

Je ziet, een aanval op bitcoin zelf is kostbaar, lastig en onaantrekkelijk. Als bitcoin aangevallen wordt, ligt het meer voor de hand dat de pijlen niet gericht worden op bitcoin zelf, maar op de mensen die ervan gebruikmaken.

Wetten en regels

Een overheid die in het nauw gedreven wordt, maakt vreemde sprongen.

Een voorbeeld van zo’n sprong vinden we terug in 1933. Toentertijd werd in de Verenigde Staten onder leiding van Franklin D. Roosevelt een wet aangenomen, Executive Order 6102. Het was voor burgers niet langer toegestaan om goud te bezitten. Wat ze thuis in de kluis hadden liggen, moest ingeleverd worden bij de lokale autoriteiten. De cijfers 6102 staan sindsdien bij Amerikanen op het netvlies gebrand.

In theorie is er geen reden waarom de Amerikaanse overheid, of de Nederlandse, zoiets opnieuw kan proberen. ‘U moet binnen 3 maanden uw bitcoinsaldo opgeven en het aan de overheid overhandigen, op straffe van 5 jaar gevangenisstraf als u zich niet aan de afspraken houdt’, zou het bericht kunnen zijn.

Anders dan bij goud wordt zo’n order gericht op bitcoin als minder effectief en uitvoerbaar gezien, aangenomen dat voldoende mensen hun bitcoin zelf in beheer nemen. Bitcoin bestaat enkel in de digitale wereld en de 24 woorden die dienen als sleutel tot een persoonlijke bitcoinkluis kunnen worden opgeschreven, onthouden, verborgen en/of ook in de digitale wereld worden opgeslagen. Onder andere met het getal 6102 in het achterhoofd wordt er jaarlijks op 3 januari een bankrun georganiseerd om het systeem scherp te houden. Een traditie die gebruikers leert om hun bitcoins veilig te bewaren.

Een andere manier om bitcoin praktisch onbruikbaar te maken, is door het gebruik ervan onaantrekkelijk te maken. Bijvoorbeeld door hoge belastingen in te stellen op winsten uit of betalingen met bitcoin. Een andere richting is het opwerpen van drempels bij partijen waar consumenten euro’s, dollars of andere valuta omwisselen voor bitcoin. Maak de drempels hoog genoeg en mensen haken af. In theorie behoort ook een verbod op specifieke apps of diensten tot de mogelijkheden.

In het verlengde van dergelijke ontzeggingen kan je ook denken aan een ban op mining. De afgelopen maanden is bitcoin veelvuldig in het nieuw geweest als ‘vervuiler’ en ‘klimaatrisico’. In realiteit maakt deze industrie voor een significant deel gebruik van hernieuwbare energie (schattingen lopen uiteen van 39 tot 74 procent) en, belangrijker dan die status quo, ontwikkelt deze eigenschap van de industrie zich in de richting van meer geografische spreiding en minder gebruik van kolen. Daarnaast drijft het innovatie aan rond duurzame energie, en zijn er diverse reputabele partijen die bitcoins stroombehoefte eerder als oplossing gezien dan als probleem. Toch is het niet uitgesloten dat de duimschroeven worden aangedraaid onder de vlag van een Europese Green Deal.

Misschien is de grootste dreiging wel gericht op de uitwisselbaarheid – fungibility – van bitcoin. Als alle beurzen en bewaarhuizen in de VS, EU en Azië met elkaar afspreken dat ze geen opnames of stortingen meer toestaan van buitenaf, ontstaan er effectief twee bitcoins: één die binnen het systeem geaccepteerd is en één die erbuiten rondgaat. Daarmee komt het decentrale karakter van bitcoin onder druk te staan. Om bitcoin te gebruiken zoals het bedoeld is, zal je anderen moeten vinden die het accepteren buiten de toegestane bubbel van bedrijven en instanties om. Een witte en zwarte markt voor bitcoins.

(On)nodig

Ondanks dat er vanuit overheden mogelijkheden te over zijn om het bitcoin moeilijk te maken, wordt de kans met de dag kleiner dat er écht rigoureuze maatregelen worden genomen. Dat heeft grofweg twee redenen:

1. Bitcoin is globaal geboren en kent geen grenzen. Maatregelen in het ene land openen deuren in het andere. De toezichts- en regelgevingsarbitrage die daardoor mogelijk wordt, weerhoudt overheden ervan om te hard op te treden: ze zouden daarmee hun eigen concurrentiepositie verslechteren.
   
   
2. Er zijn steeds meer mensen, bedrijven én politici die drijfveren hebben om het bestaan van bitcoin te ondersteunen. Dat netwerkeffect wordt met de dag sterker, tot op het punt dat het bestaan van bitcoin simpelweg een gegeven is geworden.

Er zijn diverse overheden die een poging hebben gedaan om de impact van het bestaan van bitcoin te dempen. Het meest recente voorbeeld komt uit Turkije. Daar werd gesproken op een verbod van het gebruik van cryptovaluta, onder meer om de eigen economie te beschermen; de waarde van de eigen lira staat onder druk en verloor al 9 procent in 2021. Het gevolg? Een sterke toename van het handelsvolume op peer-to-peer-exchanges, verhoogde interesse in het gebruik van bitcoin, en een centrale bank-bestuurder die moet ingrijpen om het probleem niet te verergeren: ‘een verbod heeft nooit op tafel gelegen’, was de deëscalerende toelichting van Şahap Kavacıoğlu op televisie. Telkens doet zich de paradox voor dat verscherping van regels rond bitcoin het gebruik en de adoptie ervan binnen de desbetreffende jurisdictie juist versnelt.

Uiteindelijk is er maar één manier om bitcoin definitief buiten werking te stellen: een alternatief verzinnen waardoor het overbodig wordt. Als er niemand meer is die waarde hecht aan geld dat bestendig is tegen devaluatie en censuur, dat door iedereen gebruikt kan worden, dat niet discrimineert, dat gemaakt is voor de digitale wereld, dat in een fractie van een seconde van de ene naar de andere kant van de wereld verplaatst kan worden, dan zal niemand er nog energie in steken en sterft het een stille dood.

Tot die tijd is het bestaan van bitcoin, net als grondstoffen, een gegeven.