Europese banken op de rand van de afgrond?

De EURO STOXX Banks is een aandelenindex met daarin 26 grote Europese banken, en die staat nu bijna op het laagste punt van de afgelopen 30 jaar. Het is een niveau dat we ook in 2012 en 2016 raakten.

Het is opvallend dat de scherpe dalingen in de koersen van de banken samenvallen met economische vertraging en (bijna) recessies. Een interessant signaal dus om eens verder uit te diepen.

Om een beeld te krijgen waarom het zo slecht gaat met banken in Europa, duiken we in het levensverhaal van Deutsche Bank. Daarin komt zo'n beetje alles langs wat er mis gaat in de bankensector.

Europe's banking sector is staring into the abyss. The next few days will be critical. A lifeline, some think futile, is still one-month away when the ECB next meets to take additional measures.

The poster child for fractional banking in a negative interest rate environment pic.twitter.com/5R7h6wej20

— Rich Kleinbauer (@RMKOutFront) August 14, 2019

Deutsche Bank

De 149 jaar oude bank heeft al een lange geschiedenis als het in de jaren '80 de ambitie om wereldspeler te worden bekrachtigt met een reeks overnames in Italië, Engeland, Spanje en de VS.

In 2001 krijgt Deutsche Bank een notering aan de New York Stock Exchange, waarmee de status van grote internationale zakenbank bezegeld wordt.

Deutsche Bank speelde een prominente rol in de kredietcrisis van 2007 en 2008 door veel slechte leningen te verpakken in derivaten en die te verkopen. Eén van de hoofdpersonen uit de film The Big Short is gebaseerd op een handelaar bij de Deutsche Bank. In 2008 maakte de bank voor het eerst in 50 jaar verlies, maar dan wel gelijk bijna 4 miljard euro op een totale omzet van 30 miljard euro.

Sindsdien is de omzet zo'n beetje gelijk gebleven, ondanks nog vele overnames daarna, waaronder een deel van ABN AMRO na de nationalisatie in 2008. De winst is echter nooit meer structureel op een gezond niveau gekomen, met verliezen in 2015, 2016 en 2017 en een mager winstje in 2018.

Een belangrijke factor daarin zijn boetes. We hebben er een paar op een rijtje gezet:

• 2,5 miljard dollar boete in 2015 voor knoeien met rente LIBOR schandaal
• 258 miljoen dollar boete in 2015 voor handel met Iran en Syrie
• 7,2 miljard dollar settlement in 2017 voor derivaten in 2008
• 629 miljoen dollar boete in 2017 voor betrokkenheid bij Russische witwaspraktijken
• 205 miljoen dollar boete in 2018 voor slecht toezicht

Alleen deze zijn bij elkaar al zo'n 10.8 miljard dollar, dat is 9,6 miljard euro. En dan hebben we nog lang niet alles te pakken.

Nadat de bank in 2016 dicht bij nationalisatie was, en in 2019 de fusie met Commerzbank strandde, volgt nu een grote reorganisatie. Voor 2022 zullen wereldwijd 18.000 van de 92.000 banen verdwijnen.

De beurskoers staat bijna 94% lager dan op de top begin 2007, en blijft ook na de aankondiging van de reorganisatie dalen. Men heeft er weinig vertrouwen meer in.

Een saillant detail is overigens dat de top-12 van de bank zichzelf in 2018 in totaal 55 miljoen euro aan beloning uitkeerde.

Deutsche Bank is niet uniek

We hebben Deutsche Bank als voorbeeld genomen omdat daar zo'n beetje alles misgaat wat er mis kan gaan. De fraude, de bonussen, de rol in de kredietcrisis, het systeemrisico, de (mislukte) nationalisatie en de penibele staat van de bank.

Maar Deutsche Bank is niet de enige die er slecht voor staat. In Europa wemelt het van de banken waarvan de beurskoersen naar het niveau gaan van 2008. Bijvoorbeeld BBVA (Spanje), UBS en Credit Suisse (Zwitserland), Société Générale (Frankrijk) en Barclays (UK).

Het is daarom interessant om naar de Eurostoxx Banks index te kijken, die bestaat uit 26 grote Europese banken. Daar zien we een soortgelijk patroon, met een koers die steunt op de laagste stand sinds 1989.

But, this is NOT a DB problem, it is a STRUCTURAL EU/Swiss problem, on a scale not understood by most. UBS is about to break support and head to zero... pic.twitter.com/wPY3PgVsTN

— Raoul Pal (@RaoulGMI) July 7, 2019

De lage rente helpt niet mee

Het is te kort door de bocht om de lage rente aan te wijzen als oorzaak van de problemen bij de banken. Maar het heeft de problemen op twee manieren versterkt.

Ten eerste houden banken geld aan bij de ECB, tegen de negatieve rente van -0,4%. Dat wordt (nog) niet doorberekend aan consumenten en (de meeste) bedrijven met een betaal- of spaarrekening. Die krijgen (bijna) geen rente, maar ze hoeven ook nog niets te betalen. Sinds de invoering van negatieve rente hebben de banken bij elkaar al meer dan 20 miljard euro aan de ECB betaald.

Ten tweede bezitten banken een grote hoeveelheid Europese staatsobligaties, die voor een steeds groter deel een negatieve opbrengst hebben. Die leveren steeds minder op, en gaan zelfs geld kosten.

Een verdere verlaging van de (negatieve) rente van de ECB en de (negatieve) opbrengsten van staatsobligaties zal het voor banken nog een stukje lastiger maken.

A rate cut of just 0.2 percentage points would wipe out 42% of Deutsche Bank's estimated 2019 earnings, according to Goldman Sachs. (bron)

Wat als er een bank failliet gaat?

Tijdens de kredietcrisis werden banken gered door een bail-out. De overheid nam de aandelen van de bank over, zorgde voor liquiditeit en voorkwam een faillissement.

Achteraf was er verontwaardiging over het idee dat de overheid en uiteindelijk dus het volk opdraait voor de schulden. Een beter alternatief zou een bail-in zijn, waarbij aandeelhouders en rekeninghouders voor de schulden opdraaien. Dit is in 2013 in Cyprus gebeurd.

Maar als meerdere banken tegelijk in zwaar weer komen, of grote systeembanken op omvallen staan, dan ligt voor de hand dat men vanuit de ECB gaat voorkomen dat het een rommeltje wordt.

Het feit dat Christine Lagarde door de EU-leiders is genomineerd om Draghi op te volgen als baas van de ECB is een interessante hint. Ze was jarenlang baas van het IMF en heeft meer ervaring met politiek dan met bankieren. Een politieke oplossing van een komende bankencrisis is hiermee binnen handbereik.

Wat kun je hier zelf aan doen?

Als consument ben je in Europa beschermd door het depositogarantiestelsel, waardoor 100.000 euro gedekt wordt per rekeninghouder, per bank.

Als je veel vermogen hebt, dan kan het geen kwaad om nog wat verder te kijken. Wat is de financiële gezondheid van je bank(en)? Kun je een deel van je vermogen buiten het bancaire systeem onderbrengen? Bij dat laatste kun je denken aan vastgoed en kunst, maar ook zilver, goud en bitcoin.

Deze hebben allemaal als bijzondere eigenschap dat er geen counterparty risk is. Het bezit en de verhandelbaarheid van je goud, zilver en bitcoin is niet afhankelijk van een bank of andere financiële instelling.

Tot slot

Het gaat niet best met de Europese banken. Sommigen zeggen dat de problemen die er in 2008 waren niet zijn opgelost, maar onder het tapijt zijn geschoven. Anderen wijzen op de lage rente of fraude en mismanagement.

Hoe het ook in elkaar zit, het is om twee redenen een interessant signaal:

Ten eerste zouden de koersdalingen van de banken een aanwijzing kunnen zijn voor een komende recessie, zoals dat in 2008, 2012 en 2016 ook het geval was.

Ten tweede zou een flinke recessie en de maatregelen die dan mogelijk volgen wel eens teveel kunnen zijn voor sommige banken, wat een nieuwe bankencrisis kan veroorzaken.

Er is nog geen aanleiding om spoedige problemen te verwachten. Maar het kan geen kwaad om preventief een klein deel van het vermogen buiten het bancaire systeem te brengen, of dat op z'n minst eens te onderzoeken.