Bitcoin groeit in 12 jaar van experiment zonder waarde naar digitaal goud (en meer)

Vandaag vieren duizenden mensen wereldwijd de verjaardag van bitcoin. Dat is niet alleen een moment waarop de leeftijd van bitcoin centraal staat. Er wordt traditiegetrouw ook teruggekeken naar de totstandkoming van het geldnetwerk: Genesis Day.

De term genesis komt uit het Grieks (γένεσις) en betekent oorsprong, bron, begin of creatie. Op 31 oktober 2008 publiceerde Satoshi Nakamoto (pseudonym) een whitepaper met de titel “Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System”. Iets meer dan twee maanden later, op 3 januari 2009, werd de eerste bladzijde van het kasboek van bitcoin ondertekend. Of in technische termen, het eerste block van de blockchain werd gepubliceerd.

Bitcoin zag het licht. Het zou nog 6 dagen duren voor het volgende block, het eerste normale block, aan het zogeheten genesis block zou worden toegevoegd. Sindsdien volgt er grofweg elke 10 minuten een block, de hartslag van bitcoin die sindsdien niet meer gestopt is.

“The Times 03/Jan/2009 Chancellor on brink of second bailout for banks”, werd als tekst In het eerste block opgenomen. Satoshi Nakamoto verwijst zo expliciet naar de bankencrisis die in de zomer van 2007 ontstond. Er was ruim monetair beleid nodig om de destijds omvallende banken overeind te houden. ‘Dat nooit weer’, is sindsdien verankerd in het ethos rond bitcoin. Ieder jaar vieren bitcoiners om die reden bitcoins verjaardag met een bankrun, proof of keys. Ze nemen allemaal tegelijk hun bitcoin op van handelsplatforms om te kijken of die niet stiekem fractioneel bankieren.

Enfin, bitcoin heeft de puberteit bereikt. In slechts 12 jaar groeide de munt op van experiment zonder waarde naar – volgens sommigen – het best geld dat we ooit gezien hebben.

Wat is geld?

Het lijkt een eenvoudige vraag. We gebruiken geld immers bijna iedere dag. Geld verbroedert mensen. Het geeft zekerheid, veroorzaakt angst en geluk. We putten er hoop uit. Het laat zien wie arm is en wie rijk. Geld gaat dus niet alleen over cijfers of boekhouding, maar ook over religie, politiek, macht en geweld.

De definitie van geld wordt vaak uitgedrukt in de vorm van functies, voor het eerst beschreven door William Stanley Jevons in Money and the Mechanism of Exchange (1875). Jevons beschreef geld als ruilmiddel, waardoor de directe ruil van andere goederen overbodig is geworden. Als rekeneenheid, een maat waarin de waarde van verschillende goederen wordt uitgedrukt. En als oppotmiddel, zodat je vermogen en koopkracht naar de toekomst kan overhevelen.

Door de geschiedenis hebben mensen met allerlei soorten geld gewerkt. Zo was de Rai eeuwenlang de munteenheid van de Micronesische eilandengroep Yap. Het waren ronde, uit kalksteen gehakte stenen, waarvan de doorsnede kon variëren van 1 tot zelfs 4 meter. Erg makkelijk was het daarom niet om ermee te ruilen en schaars waren ze evenmin. Dat werd pijnlijk duidelijk toen de Ier David O’Keefe de stenen donuts destijds en masse aansleepte, met moderne gereedschappen gedolven en verscheept. Yap werd overspoeld door hyperinflatie en David O’Keefe, geboren als arme boerenzoon, stierf als rijk man op Yap. Zijn vermogen werd rond de 50 miljoen dollar geschat.

David O’Keefe had een monopolie op geldcreatie. Banken hoeven zich tegenwoordig niet meer te bekommeren om eigenaardig tradities als het steengeld van Yap. Het creëren van geld is niets meer dan het invoeren van wat cijfers op een computer. De waarde ervan wordt vervolgens gegarandaard door de overheid, die een monopolie op geweld en regelgeving in handen heeft. Dat is de oorsprong van de vierde functie die tegenwoordig aan geld toegedicht wordt: een boetemiddel, een manier om betalingen aan een overheid mee te voldoen, bijvoorbeeld voor geldstraffen of belastingen.

“Er is een reden waarom de tovenaar zo’n merkwaardig talent heeft om geld te creëren uit het niets. Er staat een man met een pistool achter hem.” – Antropoloog David Graeber in zijn boek ‘Schuld’

En zo leidt deze vraag vooral tot aanvullende vragen. Wat is waarde? Waarom is iets waardevol? Wat is goed geld? Waarom wordt het geaccepteerd?

Het komt neer op geloof, schreef de Amerikaanse antropoloog William Henry Furness, die in 1903 afreisde naar Yap om het leven van de eilandbewoners vast te leggen. Het geloof dat je geld morgen nog evenveel waard is. Dat een ander het accepteert als ruilmiddel. Dat het geld dat je hebt je niet afgenomen wordt. Dat het niet vervalst is. “Money is the one, true God in which we all believe”, schreef de Engelse filosoof Simon Critchley 

Nieuw soort geld

In Nederland maken we nu gebruik van fiduciair geld, ook wel fiatgeld genoemd. Dat is geld dat zijn waarde ontleent aan het vertrouwen dat er goederen en diensten mee gekocht kunnen worden. Dat vertrouwen leunt op de overheid en centrale banken die ons geld beheren. Zij doen een belofte, bijvoorbeeld dat de euro zijn waarde behoudt, en wij geloven dat ze die belofte niet breken.

Als het een overheid of centrale bank toch niet meer lukt om de waarde van geld op een acceptabel niveau te houden, kan een periode van hyperinflatie en grote economische instabiliteit volgen. Een cyclus van geldcreatie en prijsstijging, net zolang totdat de munt waardeloos is geworden en wordt vervangen door een herziene versie of een bestaande buitenlandse munt.

Een bekend voorbeeld van zo’n periode is de Duitse hyperinflatie van 1922-1923. Deze inflatie was een gevolg van sancties van de Fransen, die het Ruhrgebied bezetten om herstelbetalingen van de Duitsers af te dwingen. Op het hoogtepunt werden de prijzen dagelijks tien keer zo hoog als de vorige dag. Bankbiljetten werden gebruikt als brandstof voor de kachel, omdat dat goedkoper was dan de brandstof die je met diezelfde biljetten kon kopen. Een Duitse spaarder kreeg van zijn bank de volgende brief:

Met spijt moet de bank uw spaarrekening met een saldo van 68.000 mark sluiten. Het bedrag weegt niet op tegen de kosten. We sturen u bij deze het geld terug. We hebben geen bankbiljetten met een kleine coupure en hebben het bedrag naar boven afgerond. Bijgevoegd een bankbiljet van 1 miljoen mark – Hyperinflation and Stabilization in Weimar Germany, Steven B. Webb.

Op de brief zat een postzegel van 5 miljoen mark.

‘Ach, zo snel dat met de euro niet gebeuren’, denk je wellicht. Geen gekke gedachte, want de EU behoort tot de drie grootste economische machten ter wereld. Toch zijn er de afgelopen jaren meerdere waarschuwingen afgegeven. Zo stelt ECB-president Lagarde dat de Europese Centrale Bank (ECB) weinig opties over heeft om de economie overeind te houden. Zei Luis de Guindos, de vicepresident van de ECB, dat “de bijwerkingen van het huidige beleid steeds sterker zichtbaar worden”. En wat te denken van Klaas Knot, die recent sprak over de euro als experiment en zich hardop afvraagt of de euro kan blijven bestaan?

We zouden nog de brug kunnen slaan naar de financiële bazooka’s die afgevuurd moesten worden vanwege de coronacrisis. De negatieve rente die in rekening wordt gebracht aan spaarders. Of de torenhogen schulden die aan de basis staan van onze economie. Maar dat hoeft niet, want niemand weet of het leidt tot hyperinflatie of de val van de euro. Feit is, geld komt en geld gaat.

En op 3 januari 2009 kwam er een nieuw soort bij: bitcoin.

Geen vertrouwen nodig

Bitcoin is een nieuw soort geld. De essentie ervan is ‘digitale schaarste’. Normaal is alles wat digitaal is te kopiëren. Denk aan documenten, foto's, software, muziek of films. Bitcoin is ook digitaal, maar onvervalsbaar schaars. Er zijn er maar 21 miljoen (onderverdeeld in 100.000.000 stukjes), and that’s it. Van die 21 miljoen zijn er op dit moment zo’n 18,5 miljoen in omloop gebracht. Iedere dag komen er nieuwe bij, volgens een in het bitcoinprotocol vastgelegd tempo. Het resultaat is ‘revolutionair geld’, met prettige eigenschappen:

• Het is makkelijk te vervoeren.
• Het is makkelijk op echtheid te controleren.
• Het is deelbaar in kleine stukjes.
• Het verrot of verbrandt niet.
• Het is schaars, overheid kan niet bijdrukken.
• Het is oncensureerbaar, niemand is de baas.

Iedereen kan en mag bitcoin gebruiken. Het is open, voor mensen en machines, zonder dat je iemands toestemming nodig hebt. Het kent geen grenzen, het netwerk is overal, wereldwijd en valt niet onder de jurisdictie van een land. Het is neutraal, heeft geen mening over hoe en waar je je geld besteedt. Het kent geen censuur, omdat er niemand is die bepaalt wie er mee mag doen. Het is openbaar, zodat iedereen kan controleren dat het systeem klopt.

Deze eigenschappen zeggen iets over de kwaliteit van het geld. Met de euro kan je ruilen, rekenen en sparen. Met bitcoin kan dat ook, maar beter. Zo is het gebruik ervan niet beperkt tot Europeanen, maar mag iedereen ter wereld meedoen. Daarnaast is bitcoin veel geschikter als oppotmiddel. Het monetair beleid ten grondslag aan de euro is erop gericht om ‘geld te laten rollen’; het wordt ieder jaar immers minder waard vanwege de inflatie waar het beleid op gericht is. Bitcoins monetaire beleid ligt vast in code, het bitcoinprotocol, en is er juist op gericht om waarde vast te houden.

Deze eigenschap – de digitale schaarste – is precies wat bitcoin aantrekkelijk maakt voor investeerders. Het aanbod van nieuwe bitcoins is nog minder gevoelig voor de vraag dan bij goud. Daar zullen de gouddelvers harder gaan werken en meer goud produceren als de koers hoger wordt. Als bitcoindelvers harder gaan werken dan zorgt dat niet voor meer nieuwe bitcoins, maar voor meer beveiliging van het netwerk. “Bitcoin is het goud van de 21ste eeuw”, schreef Tom Fitzpatrick, analist van Citi, daarom recent.

Fitzpatrick is niet de enige die er zo over denkt. 2020 gaat de boeken in als het jaar waarin professionele beleggers, fondsen en beursgenoteerde bedrijven bitcoins positie als digitaal goud in steen gebeiteld hebben. Van een Wall Street-investeerder als Paul Tudor Jones, via een techbedrijf als MicroStrategy, tot aan een conservatieve speler als verzekeraar MassMutual.

En betalingen dan? Wordt dat al met bitcoin gedaan?

‘Miljoenen mensen afhankelijk van bitcoin’

Sceptici roepen weleens dat bitcoin alleen gebruikt wordt voor speculatie. Een gok dat de prijs ervan blijft stijgen, om op die manier rijk te worden. Bitcoin zelf wordt weggezet als waardeloos, een bubbel, een farce. Een asset ‘zonder intrinsieke waarde’, met een prijs die nergens op gebaseerd is. Sommigen gaan zover dat ze stellen dat het om fraude of een piramidespel gaat.

Men legt met dergelijke uitspraken niet alleen de drogredenering rond waarde achteloos terzijde, ook voor de mensen die in hun dagelijks leven afhankelijk zijn geworden van bitcoin heeft men geen oog. Zij gebruiken bitcoin om te ontsnappen aan hoge inflatie, buitensporig hoge kosten voor het versturen van geld, bevroren bankrekeningen, sancties of financieel isolement.

Yet another $/€/£ privileged Western journalist, blind to the fact that millions globally rely on Bitcoin to escape high inflation, extortionate remittances, frozen accounts, sanctions, financial isolation.

Maybe he’d read Nigerian journalism to learn?https://t.co/M3xAc8zAQ3 https://t.co/vMDUUjlwbp

— Alex Gladstein (@gladstein) December 21, 2020

Alex Gladstein, bestuurder bij de non-profitorganisatie Human Rights Foundation (HRF), kwam zo’n scepticus tegen op Twitter. Het gaat om de Amerikaanse journalist Felix Salmon. Hij volgt bitcoin niet op de voet en ziet het vooral in het nieuws komen als er weer eens wat gebeurt met de prijs. Niet gek, want bitcoin komt in de westerse media nagenoeg exclusief als kersverse store of value en sterk speculatieve asset in het nieuws. Buiten onze bubbel gaat er een hele nieuwe wereld open, vertelt Gladstein hem aan de hand van enkele voorbeelden.

Zo noemt hij de Wit-Russische BYSOL, een mensenrechtenorganisatie die stakende werknemers ondersteunt met $1.500 in bitcoin als ze ontslagen worden vanwege hun protestacties, goed voor een half jaar aan huurkosten. Zonder bitcoin was dit vangnet onmogelijk te organiseren: de bankrekening van een demonstrant wordt bevroren.

Een ander voorbeeld heeft betrekking op Venezuela. Het land gaat gebukt onder corruptie, hyperinflatie, en schaarste van elementaire goeden en diensten. Venezolanen die het land ontvluchten kunnen het vermogen dat ze nog hebben de grens over meenemen in de vorm van bitcoin. En, evenzo belangrijk, ze kunnen achtergebleven familie financieel ondersteunen door ze maandelijks wat bitcoin over te maken.

Gladstein vervolgt met een verhaal over Iranezen. “Zij zijn bijna compleet van het wereldwijde financiële systeem afgesloten”, schrijft hij. “Met bitcoin kunnen ze betalingen van familie ontvangen of inkomen verdienen. Die slaan ze op in bitcoin (niet de desastreuze Iraanse rial) en converteren ze snel naar fiatgeld als ze een aankoop moeten doen.”

Het laatste voorbeeld (dat we hier noemen) betreft Nigeria. Daar wordt bitcoin steeds vaker gebruikt in het dagelijkse betalingsverkeer, niet in de minste plaats vanwege de inflatie van rond de 12 procent die de Nigeriaanse naira jaarlijks voor de kiezen krijgt. Al meer dan 1,3 miljoen Nigerianen maken gebruik van Paxful, een P2P-exchange, voor onderlinge betalingen en remittances. Daarnaast blijkt Bitcoin voor diverse Nigeriaanse bedrijven essentieel voor de handel met China.

“Chinese exporteurs hebben aangegeven dat ze bereid zijn om betalingen in bitcoin te accepteren voor hun goederen. Het is dus logisch dat veel bedrijven in Nigeria het prettiger vinden om dergelijke betalingen te voldoen in bitcoin: het is sneller, open en toegankelijk.” – Chimezie Chuta

Al 12 jaar geld

Vandaag is bitcoin 12 geworden en gaat het zijn pubertijd in. Wat in 2009 als eenmansshow begon, wordt nu door miljoenen mensen ter wereld gebruikt. Voor de één is het een gok met een gigantische upside, voor de ander is het een levensreddend ruilmiddel. Iedereen heeft zijn eigen perspectief, en het zou goed zijn als we in het comfortabele westen wat vaker ons blikveld verbreden.

We zien dan dat bitcoin niet alleen opgroeit als spaarmiddel, maar dat het zich als geldsysteem in de volle breedte ontplooit. Een munt met betere eigenschappen dan goud, waarmee je kan rekenen, betalen én sparen. Die niet vergaat of gekopieerd kan worden. Die niemand van je kan afpakken. Waar niemand de baas over is.

Of het over 20 jaar nog bestaat? We weten het niet. Geld komt, en geld gaat – aan die cyclus ontkomt ook bitcoin niet. In de tussentijd hebben we al twaalf verjaardagen mogen vieren en kijken we uit naar de volgende twaalf.