Raken miljoenen Zimbabwanen toegang tot hun geld kwijt?

Valutacrisis

Al tientallen jaren beweegt Zimbabwe van de ene valutacrisis naar de andere. Sinds de introductie van de Zimbabwaanse dollar (ZWD) in 1980 heeft de munt drie zogeheten redenominaties achter de rug. Dat is het proces waarbij de nominale waarde van een effect van de ene valuta in een andere wordt omgezet. Voorbeeld: met de introductie van de euro per 1 januari 1999 is de nominale waarde van vrijwel alle Nederlandse staatsobligaties omgezet van guldens in euro’s.

In 1983 was 1 ZWD precies 1 Amerikaanse dollar (USD) waard. Ruim 20 jaar later was daarvan weinig overgebleven. In 2006 had je maar liefst 500.000 ZWD nodig om naar 1 USD te wisselen. In een poging de valutacrisis om te buigen, is tot drie keer toe een nieuwe versie van de Zimbabwaanse dollar geïntroduceerd. Tevergeefs, want telkens kelderde de waarde ervan, tot het dieptepunt in juli 2008: toen kostte 1 USD meer dan 750 miljard van de Zimbabwaanse tegenhanger.

Op 12 april 2009 gooide de overheid de handdoek in de ring en gaf de hoop op een stabiele eigen munt op. Daarna kon in het land afgerekend worden met buitenlandse valuta, zoals de Zuid-Afrikaanse rand, de Japanse yen, de euro en de Amerikaanse dollar. De noodlottige Zimdollar is tegenwoordig enkel nog te vinden in souvenirshops en op eBay.

Terugkeer van de Zimdollar

Ruim 10 jaar later verraste de lokale krant NewsDay de wereld met de headline dat de ‘Zimdollar terug is’. Niet dat de biljetten met 13 nullen afgestoft konden worden, want de Zimdollar – of zollar – keert terug in weer een andere gedaante: de vijfde versie in 40 jaar tijd.

Met de introductie van de nieuwe Zimdollar doet de regering ook alle buitenlandse valuta in de ban. Amerikaanse dollars en euro’s zijn handig, maar het nadeel is dat je ze niet zelf kan bijdrukken. Omdat Zimbabwe te weinig contante valuta aanhield, kreeg het land opnieuw inflatie voor de kiezen. En dus een tekort aan geïmporteerde goederen, lege winkelschappen en opgedroogde benzinepompen.

De oplossing voor de crisis komt volgens regering in de vorm van een decreet dat stelt dat enkel nog lokale betaalmiddelen gebruikt mogen worden. Daarmee moet ook een einde komen aan de zwarte markt, waar de Amerikaanse dollar veel sterker is.

Je begrijpt: de monetaire puinhoop is er niet kleiner van geworden.

Gestikt in corruptie

Ten grondslag aan ieder betaalsysteem ligt vertrouwen en in die context heeft Zimbabwe een groot probleem. “De droom van een eigen munt zal snel in een nachtmerrie omslaan,” schrijft The Zimbabwe Independent enkele dagen na de herintroductie van de Zimdollar. De term corruptie komt maar liefst 17 keer in het stuk terug.

President Emmerson Mnangagwa kwam in 2017 aan de macht na een coup en in 2018 gingen de verkiezingen gepaard met dodelijk geweld tegen betogers – Mnangagwa won de verkiezingen. Met zijn meest recente mantra ‘Zimbabwe is open for business’ probeert hij vertrouwen te winnen, maar dat valt in het niet bij de verontwaardiging over het gebruik van Zimbabwes schaarse financiële reserves voor het inhuren van Amerikaanse pr-firma’s om het eigen imago op te poetsen.

“Het maakt niet uit hoeveel nieuwe Zimbabwaanse dollars er nog komen, zolang er geen vertrouwen is dat de munt z’n waarde behoudt, is het onwaarschijnlijk dat die door de bevolking omarmd wordt”, schrijft NewsDay. “In een land met grote tekorten, van brood tot stroom, is vertrouwen het schaarste goed – en de overheid is met haar enorme track record van economisch mismanagement niet in de positie het te herwinnen.”

Mobiele betalingen

In 2014 had slechts 29 procent van de bevolking toegang tot stromend water en elektriciteit, moest 44 procent weleens een maaltijd overslaan wegens gebrek aan inkomsten, kon 36 procent hun kinderen niet naar school sturen en verdiende 58 procent tussen de 1 en 100 dollar per maand. Voor Zimbabwanen is toegang tot bankdiensten eerder uitzondering dan regel, simpelweg vanwege de kosten ervan.

Mobiele telefonieprovider Econet sprong in 2011 in dat gat met een eigen betaaldienst: EcoCash. Veel Zimbabwanen hebben wel een eenvoudige mobiele telefoon en konden zo zonder al teveel moeite voor het eerst deelnemen aan de ‘digitale’ economie. Betalen, sparen, overmaken, lenen, en sinds 2018 zelfs met gebruik van buitenlandse valuta als de Amerikaanse dollar.

EcoCash is in Zimbabwe in korte tijd uitgegroeid tot onmisbare speler op de markt voor bankdiensten. Eind 2019 maakten er meer dan 10,5 miljoen Zimbabwanen gebruik van, schrijft Pindula News, meer dan 90 procent van het totaal aantal gebruikers van mobiele betaaldiensten. Maar liefst 85 procent van alle transacties in Zimbabwe worden verstuurd via zo’n betaaldienst. Daarvan verloopt 94,5 procent via EcoCash – met meer dan 50.000 (wissel)kantoren in het land om al dat verkeer in goede banen te leiden.

Verbod op EcoCash

Op vrijdag 26 juni kwam de Zimbabwaanse regering naar buiten met een “interventie om illegale mobiele betalingen” tegen te gaan, met als breekhamer de “opschorting van alle financiële transacties via mobile money platforms”. John Mangudya, de baas van de Zimbabwaanse centrale bank, volgde een dag later het “advies aan alle burgers” om alleen nog van reguliere bankdiensten gebruik te maken.

Press Statement on the Suspension of Monetary Transactions on Phone Based Mobile Money Platforms pic.twitter.com/8FlJ4Lfqww

— Reserve Bank of Zimbabwe (@ReserveBankZIM) June 27, 2020

Volgens de regering is de ingreep nodig om een samenzwering te voorkomen. De betaaldiensten, waaronder EcoCash, zouden samen met de nationale aandelenbeurs opzettelijk de positie van de Zimbabwaanse dollar willen verzwakken, schrijft Financial Times. In lokale media stelt men dat de juridische basis voor de aangekondigde maatregelen ontbreekt. Het zou om een poging gaan om de dollarization via diensten als EcoCash te verhinderen.

“We zijn ervan op de hoogte dat de regering mobile money transactions wil verbieden,” schrijft de betaaldienst. “Maar EcoCash staat onder toezicht van de centrale bank van Zimbabwe.” Het bedrijf stelt daarom te wachten op instructies van de toezichthouder en laat doorschijnen goede hoop te hebben dat het met een sisser afloopt: “Remain calm and continue to do your lawful transactions as usual.”

Dear Valued Customer,

Continue Living Life the EcoCash Way!#LiveLifeTheEcoCashWay@eddie_chibi @JabangwePNN @FungaiMandiveyi @givemore_jojo @emiliachisango @CassavaSmartech pic.twitter.com/Sp6nv4SVoU

— EcoCash Zimbabwe (@EcoCashZW) June 26, 2020

Mocht het verbod ook vanuit de centrale bank op tafel gelegd worden, dan zijn de gevolgen vanzelfsprekend enorm. De bevolking is dan wederom overgeleverd aan de grillen van de regering, ontoegankelijke bankdiensten en een lokale munt die in rap tempo z’n waarde verliest.

Toename vraag naar Bitcoin

Voor de kleine groep Zimbabwanen voor wie Bitcoin toegankelijk is – je moet immers over internet én de technische knowhow beschikken – lijkt de munt een aantrekkelijke vluchthaven te zijn. “We zien enorme vraag naar bitcoin,” vertelt Tawanda Kembo, CEO en oprichter van Golix, een lokale cryptocurrency exchange die door de centrale bank buiten werking is gesteld. “Er is maar weinig aanbod, dus alle activiteit vindt plaats op dark markets in plaats van exchanges.”

Kembo bedoelt dat veel van de transacties direct tussen twee partijen worden afgehandeld. Over the counter, bijvoorbeeld, of op een peer-to-peer exchange zoals LocalBitcoins.com. Daar zijn de prijzen van bitcoin de afgelopen dagen flink gestegen ten opzichte van de globale markt.

Eén van de drie perspectieven op een grootse toekomst voor Bitcoin is een technologische. Veel van de technische ingrediënten van bitcoin bestonden al decennia toen Satoshi Nakamoto ze in 2009 tot iets nieuws componeerde: digitaal geld, waar niemand de baas is en waar niemand vals kan spelen.

Het is open, zonder grenzen, neutraal, censuurbestendig en publiek. Eigenschappen die in Zimbabwe, net als in Venezuela, voor sommige mensen van onmisbare waarde zijn.