‘Bitcoin van onmisbare waarde in economie Venezuela’

Bijna 70 procent van alle in Venezuela opgewekte elektriciteit komt van een waterkrachtcentrale in de staat Bolívar. Op 7 maart 2019 brak daar brand uit, met als gevolg de meest grootschalige stroomuitval in de geschiedenis van het land. Op het platteland moest men het weken zonder stroom doen. In stedelijke gebieden kon het beperkt worden tot enkele dagen.

Het stroomverlies had allerlei repercussies. Scholen werden gesloten, ziekenhuizen die belemmerd werden in hun zorgfunctie, en inwoners die thuis kwamen te zitten omdat de meeste economische activiteit tot stilstand kwam. Geschat wordt dat de stroomuitval zo’n 200 miljoen dollar per dag heeft gekost.

Met het uitvallen van de stroom, verloren Venezolanen ook hun toegang tot het internet. NetBlocks.org, een NGO gericht op cybersecurity en eerlijk internet, zag een grote terugval in het aantal actieve verbindingen in het land:

Update: #Venezuela has been without power for 17 hours; new connectivity charts show some of the last remaining networks falling offline with generators and backups depleting and cell towers shutting downhttps://t.co/W3eqPWQUPz pic.twitter.com/PBhjfwtnx8

— NetBlocks.org (@netblocks) March 8, 2019

Bitcoin als vehicle currency

Onderzoekers van het Open Money Initiative (OMI) besloten om het gebruik van LocalBitcoins.com in de periode van de blackout onder de loep te nemen. Dat is een handelsplatform waarop kopers en verkopers rechtstreeks met elkaar zaken kunnen doen, zonder tussenkomst van andere partijen (peer-to-peer). In Venezuela vindt hier de hoofdmoot van de bitcoinhandel plaats, meestal van of naar de lokale valuta, de bolivar.

Allereerst is een schatting gemaakt van het aantal transacties dat normaliter door LocalBitcoins per uur verwerkt wordt. De schatting is gebaseerd op de 12 weken voorafgaand aan de stroomuitval en geeft een uitgangswaarde voor hoe een gemiddelde week eruit zou moeten zien:

Vervolgens is het aantal transacties in de week van de stroomuitval over die baseline heen getekend. Zo wordt het verschil tussen een normale week en een ‘blackout-week’ goed zichtbaar:

Tenslotte is het aantal actieve internetverbindingen op dezelfde grafiek geplot, zodat het verloop daarin afgezet kan worden tegen het verloop van het aantal door LocalBitcoins verwerkte transacties:

De uitkomst mag geen verrassing heten. Als nagenoeg een heel land zonder stroom en internet komt te zitten, is het vanuit die regio praktisch onmogelijk om nog te bankieren. Toch neemt het verhaal een verrassende wending: ook de handelsactiviteit in andere Latijns-Amerikaanse valuta blijkt sterk gereduceerd te zijn.

Hier zie je een soortgelijke grafiek, maar dan voor transacties tussen bitcoin en de Colombiaanse pesos (COP) gedurende de week van de stroomuitval:

En hier de grafiek van de handel tussen bitcoin en de Peruaanse sol (PEN):

Alle andere Latijns-Amerikaanse valuta met een significante hoeveelheid volume op LocalBitcoins vertonen vergelijkbaar gedrag. Zelfs de handel in de Amerikaanse dollar lijkt erdoor geraakt. Hoe kan dat? Waarom zouden (bank)transacties in valuta van landen die géén last hebben van stroomuitval zo stevig geraakt worden?

Het antwoord is dat Bitcoin in Midden- en Zuid-Amerika primair gebruikt wordt als zogeheten vehicle currency: een munt die het wisselen van de ene (lokale) valuta naar de andere faciliteert. Zo handelt men binnen en buiten Venezuela van en naar bitcoin om waarde in en uit Venezuela te krijgen. Hoe dat werkt, legt Matt Ahlborg in een eenvoudige presentatie uit:

Uitval in één land heeft daarom, als ware het een dominoveld, het gevolg dat het gebruik ervan in andere landen ook afneemt. Nu weten we hoe Bitcoin gebruikt wordt om waarde van het ene naar het andere land te verplaatsen, maar nog niet wie dat doet en waarom.

Hyperinflatie en sancties

Sinds de verkiezing van Maduro in 2013 zijn er honderdduizenden mensen de straat opgegaan om te demonstreren tegen corruptie, hyperinflatie, en schaarste van elementaire goeden en diensten. Een symptoom van de problemen in de Zuid-Amerikaanse oliestaat is de ogenschijnlijk oneindige devalutatie van de eigen munteenheid, de bolivar.

In 2018 is er nog ingegrepen. Maduro besloot vijf nullen te schrappen in een poging de gierende inflatie te beteugelen. Een gemiddelde busreis kost dan niet langer 40.000 bolivar, maar 0,4. Invloed op de waarde van de bolivar heeft dat niet. Het is puur praktisch van aard: je zou al snel met een koffer cashgeld moeten sjouwen om boodschappen te kunnen doen.

Of zo’n ingreep lang effect heeft? Waarschijnlijk niet. In 2020 verwacht het IMF een inflatiepercentage van – hou je vast – 500.000%.

Je begrijpt dat er daarom een groep Venezolanen zoekt naar manieren om geld te kunnen gebruiken (cq. essentiële aankopen te kunnen doen) zonder dat het een week later de helft van z’n waarde heeft verloren. Volgens de OMI-onderzoekers wordt – via bitcoin – waarde verplaatst naar applicaties als PayPal, Zelle, Uphold, Alipay, WeChat Pay, en AirTM. Veelgebruikte valuta daarvoor zijn de Amerikaanse dollar en de Chinese yuan.

Maar voor iedere Venezolaan die van z’n bolivars af wil, moet een tegenpartij gevonden worden die er interesse in heeft om de sterkste munt op aarde, bitcoin, te verkopen voor één van de zwaksten. Wat is daar de gedachte achter?

Deze groep van kopers bestaat uit mensen die Venezuela zijn ontvlucht vanwege de economische en politieke crisis die er al jaren z’n tol eist. Volgens de Council on Foreign Relations zijn zij voornamelijk in Colombia, Peru, Ecuador, Chili, de Verenigde Staten en Spanje beland:

Aangekomen in het land van bestemming doet men een poging om een nieuw leven op te bouwen. Zodra iemand voet aan de grond heeft gekregen, is één van de wensen om wat van de opgebouwde inkomsten te delen met familie, kennissen en vrienden in het thuisland. Dergelijke transacties worden remittances genoemd, een markt met volgens de Wereldbank een totale waarde van meer dan 700 miljard dollar.

Het probleem voor Venezolanen is dat transacties van en naar de bolivar streng gereguleerd worden, zowel door de overheid van Venezuela als door overheden die sancties hebben uitgevaardigd aan het adres van Maduro. Als het al lukt om een banktransactie het land in of uit te krijgen, is de kans groot dat een flink deel van de waarde is verdampt aan transactiekosten en opgeblazen wisselkoersen.

Geld volgt de weg van de minste weerstand en in dit geval is dat via informele geldkantoren en handelsplatformen zoals LocalBitcoins.

De vele gezichten van Bitcoin

Eén van de drie perspectieven op een grootse toekomst voor Bitcoin is een technologische. Veel van de technische ingrediënten van bitcoin bestonden al decennia toen Satoshi Nakamoto ze in 2009 tot iets nieuws componeerde: digitaal geld, waar niemand de baas is en waar niemand vals kan spelen.

Het is open, zonder grenzen, neutraal, censuurbestendig en publiek. Deze eigenschappen zorgen ervoor dat bitcoin een goede publieke infrastructuur kan zijn voor geld, zoals internet dat is voor informatie.

Precies deze eigenschappen tonen de waarde van Bitcoin in de context van Venezuela. Alleen al in 2019 vertegenwoordigde de bolivar-handel op LocalBitcoins meer dan 300 miljoen dollar aan waarde. Volgens de OMI-onderzoekers is dat overigens vermoedelijk maar een fractie van het totaal van de aan bitcoin gerelateerde bolivartransacties in Venezuela. “Bitcoin heeft al een belangrijke rol gespeeld in het veranderen van het lot van een heel land”, stellen ze daarom in een afsluitende noot.

En dat digitale goud dan? Dat is, net als ideële of financiële drijfveren, slechts één van de vele gezichten van Bitcoin. Het mag vanzelfsprekend heten dat in Venezuela de prioriteiten net even anders liggen.