Grijpt Eerste Kamer in op voltrekking nieuwe anti-witwaswet?

Op de agenda van Commissie Financiën van de Eerste Kamer staat dinsdag een belangrijk thema. Vanaf een uur of twee in de middag wordt besproken hoe ze verder gaat met het Nederlandse wetsvoorstel waarmee de vijfde Europese anti-witwasrichtlijn (AMLD5) wordt geïmplementeerd. Of, beter gezegd, wetsvoorstellen. Maar eerst nemen we een stap terug om wat broodnodige context te geven.

Voor 10 januari 2020 moest de Europese richtlijn AMLD5 vertaald zijn naar Nederlandse wetgeving. Het resulterende wetsvoorstel is op z’n zachtst gezegd spraakmakend, niet alleen vanwege de inhoud, maar ook vanwege de manier waarop het door de Tweede Kamer is geloodst.

Hoewel het voorstel op essentiële punten een stuk verder gaat dan wat de Europese richtlijn voorschrijft, kwamen er tijdens de plenaire behandeling vanuit kamerleden nagenoeg geen kritische vragen. Het wetsontwerp werd door Wopke Hoekstra, Minister van Financiën, neergezet als ‘beleidsarm’. Een ‘onjuiste voorstelling van zaken’, concluderen ook advocaten Frank ’t Hart en Els Deerenberg. De Tweede Kamer verkeerd geïnformeerd, en kritiek van de Raad van State en de sector is netjes onder het tapijt geveegd.

Maar ach, het wetsvoorstel is bijna unaniem aangenomen. A job well done… toch?

Drie wetten

Tijdens de plenaire vergadering van de Tweede Kamer op 3 december zijn drie wetten behandeld. Naast de implementatiewet AMLD5 kregen de kamerleden het wetsvoorstel registratie uiteindelijk belanghebbenden en een wijziging van de wet verwijzingsportaal bankgegevens voorgelegd.

Van die twee wetsvoorstellen regelt de eerstgenoemde de opzet van een zogeheten UBO-register. De afkorting UBO staat voor ultimate beneficial owner, in het Nederlands doorgaans vertaald naar uiteindelijk belanghebbende. Het doel van het register is transparant te maken wie er aan de touwtjes trekt bij entiteiten die in Nederland zijn opgericht.

Niet alleen in het wetsvoorstel registratie uiteindelijk belanghebbenden wordt over het register gesproken. In de andere twee wetsvoorstellen staan ook zelfstandige bepalingen over UBO’s, met aparte registratie en verstrekking van UBO-gegevens als gevolg. Kortom: de drie wetten zijn nauw met elkaar verweven.

Vanuit ondernemersvereniging VNO-NCW is bezorgd gereageerd of hierbij de privacy van de geregistreerden voldoende is beschermd. Ook Commissie Financiën van de Eerste Kamer lijkt er niet helemaal gerust op. In aantekeningen van de eerste vergadering die over deze materie is gehouden lezen we dat de commissie met de gedachte speelt om nog eens advies in te winnen bij de Raad van State. Of dat gaat gebeuren is aanstaande dinsdag een hamerstuk.

Gezien de afhankelijkheden tussen de drie wetsvoorstellen lijkt het vanzelfsprekend dat ze enkel als drie-eenheid behandeld kunnen worden. Toch pleit het ministerie van Financiën voor een andere aanpak. Onder druk van de Europese Commissie roept zij op om over te gaan op een afzonderlijke en voortvarende invoering – de deadline is immers al verstreken.

Zo lijkt de zeer dubieuze behandeling van de Tweede Kamer gewoon door te gaan in de Eerste Kamer. Tenzij…

‘Voorkom een tweede SyRI’

Aan het AMLD5-wetsvoorstel zijn vergaande vergunningsregels uit de strenge Wet financieel toezicht (Wft) toegevoegd. Dat is gedaan op aandringen van toezichthouder DNB. De Raad van State had daarop duidelijke kritiek:

Dat bij de diensten een verhoogd risico van witwassen en terrorismefinanciering bestaat, en dat dat samenhangt met de anonimiteit van de diensten, zoals de toelichting vermeldt kan dan ook geen rechtvaardiging zijn voor het voorgestelde vergunningstelsel [...]

Dat DNB en AFM geadviseerd hebben, zoals in de toelichting wordt vermeld, een vergunningenstelsel in te voeren omdat het bijdraagt aan de effectiviteit en uitvoering van het toezicht, maakt naar het oordeel van de Afdeling nog niet dat de maatregel proportioneel is ten opzichte van de lasten die dat meebrengt voor de dienstverleners.

‘Kijk, dat is kritiek waar ik wat mee kan’, moet onze minister van Financiën gedacht hebben. Zijn antwoord erop: het woord ‘vergunning’ vervangen met de term ‘registratie’. Inhoudelijk is de wettekst nog hetzelfde, alleen zit het Nederlandse bedrijfsleven nu opgescheept met een verkapt vergunningsstelsel die inhaakt op wetgeving waar privacybezwaren aan verbonden zijn.

Om die reden doen de Verenigde Bitcoinbedrijven Nederland (VBNL) en stichting Privacy First middels een brief een oproep aan de Eerste Kamer om de drie wetsvoorstellen gezamenlijk én zorgvuldig te behandelen. Vraag de Raad van State (nogmaals) om een inhoudelijk oordeel van de regels en voorkom een tweede SyRI.

SyRI (Systeem Risico Indicatie) is een uitwerking van de wet SUWI (Structuur Uitvoeringsorganisaties Werk en Inkomen). Deze wet werd aangenomen in 2013. Daarover oordeelde de rechter onlangs dat het in strijd is met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). De reden: het systeem leidt tot een disproportionele schending van privacy.

Doet Eerste Kamer haar werk?

We kunnen enkel gissen naar de krachten achter de opvallende gang van zaken rondom de totstandkoming van deze ‘probleemwetten’. Is het pressie vanuit de Europese Commissie? Willen we dat de FATF onder de indruk is? Is er een ouderwets spelletje landjepik onder toezichthouders gaande? Een vorm van regulatory capture? Of is het simpelweg toeval dat kritische vragen in dit geval onbeantwoord blijven?

Van ons uit de oproep aan Commissie Financiën van de Eerste Kamer om deze casuïstiek uit de schaduw van wat men een “democratische dieptepunt” noemt te halen. Even pas op de plaats om de regels op zijn merites te beoordelen, ook al staan er ongeduldige partijen op de stoep. Ironisch genoeg roept ook minister Hoekstra daartoe op:

En verbaas je over een Minister die in de Tweede Kamer @bartsnels de les leest over zorgvuldige regelgeving en nu de @EersteKamer vraagt of ze opschieten omdat ie anders een boete van Europa krijgt (terwijl Raad van State, marktpartijen en @privacyfirst zeer kritisch zijn). pic.twitter.com/VJr2bKouyg

— Simon Lelieveldt (@finhstamsterdam) February 29, 2020

Dinsdag zal blijken of de adviezen van VBNL en Privacy First worden opgevolgd.