Coronavirus komt dichterbij, dit is wat de overheid zou moeten doen

"Een vierde coronadode in Italië", zo kopte nos.nl vanmorgen. Honderden bevestigde besmettingen, afgelaste evenementen, dichte scholen en afgesloten regio's - het komt allemaal wel heel dichtbij nu.

Je vraagt je misschien af waarom wij over het coronavirus zouden schrijven. Een terechte vraag die een drievoudige toelichting verdient:

1. Het virus heeft de potentie de wereldeconomie ernstig te ontwrichten, en een diepe recessie te ontketenen. En dat is waar wij over schrijven.
2. Bij de verspreiding en mogelijke maatregelen speelt (de)centralisatie een belangrijke rol, en dat is een thema dat wij veel onderzoeken.
3. De voortdurende stroom van cijfers en nieuwtjes is ruis. Het signaal is de dynamiek van het virus over de termijn van weken en maanden. Wij willen het signaal blootleggen.

De snelle verspreiding van het virus vraagt om het nemen van beslissingen onder slecht zicht. We weten ontzettend veel niet, en wat is dan wijsheid?

We zijn geen dokters, virologen of epidemiologen. We zijn wel geoefend in redeneren in een situatie van onzekerheid en onbekendheid, en het herkennen van redeneerfouten die daarmee samenhangen.

En dat is precies wat we rondom het coronavirus veel zien. Een aantal voorbeelden van veelgehoorde uitspraken:

• Het stelt weinig voor, de jaarlijkse griep en het verkeer zorgen voor veel meer slachtoffers.
• Het is nog ver weg, en men heeft het daar vast prima onder controle, het neemt alweer af.
• Maak je geen zorgen, wij hebben veel betere gezondheidszorg.
• We hoeven nog niets te doen zolang we hier geen bevestigde besmettingen hebben, dat zou alleen maar voor paniek zorgen.
• Het zijn alleen oude, zwakke mensen die overlijden, drink gewoon een extra smoothie.

De rode draad in deze uitspraken is dat ze veronderstellen dat we precies weten wat er aan de hand is.

We weten heel weinig

Dagelijks worden precieze cijfers gepubliceerd, bijvoorbeeld door WHO en Johns Hopkins, en in Nederland door @datagraver. De preciesheid van de cijfers suggereert een precies weten en een volledig inzicht. Maar het tegendeel is waar, we weten ontzettend veel niet.

We weten niet hoeveel besmettingen er zijn, hoeveel er ziek worden, en hoeveel er overlijden. We hebben cijfers, maar er zijn veel redenen om vraagtekens te zetten bij de nauwkeurigheid.

Het varieert van te weinig beschikbare tests en slordige administratie tot moedwillige onderrapportage, zowel van het aantal gevallen als van het deel van de zieken dat eraan sterft. En dan hebben we het nog niet over mensen die wel besmet zijn, maar niet naar de dokter gaan, en tests die onterecht aangeven dat iemand niet besmet is.

Het MRC schat dat 2/3e van de besmette reizigers die China hebben verlaten, nog niet zijn gedetecteerd. Van de patiënten in Singapore, Japan en Italië weten we niet precies hoe ze besmet zijn.

Ook over de eigenschappen van het virus weten we feitelijk nog heel veel niet, bijvoorbeeld de incubatietijd, de overdraagbaarheid, de besmettelijkheid zonder symptomen, en wat er gebeurt bij herbesmetting.

Pas als je alle details precies weet, kun je heel precieze voorspellingen doen over het verloop en de gevolgen. Tot die tijd moet je beslissen met een troebele blik.

Beslissen onder onzekerheid

Het nemen van beslissingen onder onzekerheid en opaciteit (ondoorzichtigheid, troebelheid) is een vak apart, een vak waarin de meesten ongeoefend zijn.

Zo is het weinig zinvol om absolute getallen te vergelijken, belangrijker is de onderliggende dynamiek en statistische verdeling.

Men maakt vaak een vergelijking met het griepseizoen (500.000 doden per jaar) of het verkeer (1,3 miljoen doden per jaar), en dan lijkt het coronavirus met maar 2600 doden wel mee te vallen.

Maar de dynamiek is totaal anders. Elk verkeersongeluk is een gebeurtenis die op zichzelf staat, verkeersongelukken verspreiden zich niet. De statistische verdeling heeft geen dikke staart, zouden statistici zeggen.

Ook de normale griep heeft een andere dynamiek. Het coronavirus heeft mogelijk eigenschappen die het dodelijk maakt voor 100 miljoen mensen of die blijvende schade veroorzaakt. Terwijl in een heel ernstig griepseizoen het aantal doden misschien verdubbelt van 500.000 naar 1 miljoen.

Modellen, voorspellingen en gemiddelden zijn levensgevaarlijk. Fouten in aannames en metingen tellen niet bij elkaar op, maar hebben een vermenigvuldigend effect. Of, zoals men zegt, je kunt verdrinken in een rivier van gemiddeld 80 cm diep.

We wanen ons veilig

Er zijn twee redeneringen die ons een onterecht gevoel van veiligheid geven.

Ten eerste de precieze cijfers: "de experts en leiders hebben het onder controle, ze weten precies op het individuele geval nauwkeurig hoeveel er ziek zijn, sterven en genezen".

Maar dat is lariekoek. Er staat nu 79.434 op de site van Johns Hopkins, maar het kan net zo goed 120.000 of 1.2 miljoen zijn. Het getal, als het al wat zegt, is de absolute ondergrens.

Ten tweede onze geweldige gezondheidszorg: "we hebben de beste gezondheidszorg van de wereld, goede ziekenhuizen, geweldige dokters en verpleegkundigen. Komt wel goed."

Echter, juist rijke landen lopen dan een groot risico. Men reist daar veel en heeft veel verschillende sociale interacties, wat snelle verspreiding mogelijk maakt. Men is maar beperkt zelfredzaam door grote afhankelijkheid van de geregelde structuren, wat kwetsbaar maakt. En die mooie ziekenhuizen? Daar is maar ruimte voor een fractie van de zieken.

Wat we zouden moeten doen

We weten heel veel niet, er is veel onzekerheid. Er is opaciteit, ondoorzichtigheid. En dan is beslissen met een model of met gemiddelden onverstandig. Wijsheid is niet redeneren over getallen maar over dynamiek. En extreem voorzichtig zijn.

De enige zinnige reactie is overreactie. Overreactie is mogelijk irritant of vervelend. Onderreactie is mogelijk dodelijk.

Wat we zouden moeten doen is het tijdelijk sterk verminderen van wat ons kwetsbaar maakt: connectiviteit en centralisatie.

Het is niet mijn expertise om te bepalen wat en hoe de overheid precies zou moeten regelen of communiceren, maar dit zijn mogelijke maatregelen die connectiviteit en centralisatie zouden verminderen:

1. Accepteer dat we waarschijnlijk met een pandemie te maken hebben, en spreek dat uit. Stop met het verhaal van "alleen elders" en "we kunnen het stoppen". Beter een overschatting van het risico (vervelend) dan een onderschatting (dodelijk).
2. Verminder sociale interacties sterk, met name met vreemden en over grote afstand. Concerten en wedstrijden zonder publiek maar via een stream. Conferenties volgend jaar weer.
3. Verzin nieuwe omgangsnormen. Geen handen schudden, de deur open maken met je mouw, liftknopje indrukken met je elleboog.
4. Onderwijs over persoonlijke hygiene. Handen wassen en niet aan je gezicht zitten zijn het belangrijkst. Mondkapjes zijn vervelend en alleen voor doorzetters.
5. Regel decentraal, in de lokale gemeenschap opvang en behandeling van zieken. Capaciteit van ziekenhuizen, dokters en verplegers is volstrekt onvoldoende.
6. Laat mensen zich voorbereiden. Een voorraadje van voorgeschreven medicijnen, wat voedsel, mogelijkheid tot thuis werken.
7. Laat bedrijven zich voorbereiden. Zorg dat werk overdraagbaar is en spreek af wat je doet als mensen niet kunnen komen.

Nummer 2, 3 en 4 hebben te maken met minder connectiviteit, nummer 5, 6 en 7 met decentralisatie.

Tot slot

Het bovenstaande lijstje is uiteraard verre van compleet of perfect, zie het als een goede basis om met allerlei domeinexperts te overleggen over crisiscommunicatie, logistiek, besmettelijkheid, verzorging, en alle andere relevante expertises.

De essentie is dat we niet moeten redeneren vanuit de gemiddelde voorspelling van een model. We weten ontzettend veel nog niet en de cijfers die we hebben zijn onbetrouwbaar.

Omdat een uitbraak dodelijk en ernstig ontregelend is, moeten we uitgaan van de potentie die het virus heeft, en daarop voorbereiden. Blijkt het mee te vallen? Dan was het hooguit vervelend. Beter dan andersom!

Decentraliseren en verlagen van connectiviteit helpt om verspreiding te voorkomen of vertragen, en om lokaal de gevolgen op te vangen.

Besmettingen zullen pas zichtbaar worden als het virus al een tijdje rondgaat. Als we er in Nederland mee te maken krijgen, dan zijn de eerste mensen nu waarschijnlijk al besmet. Het zou wijs zijn om nu te beginnen met preventieve actie.

Boven dit stuk staat "wat de overheid zou moeten doen". Natuurlijk kunnen mensen veel zelf organiseren. De realiteit is echter dat de meeste mensen de officiële berichtgeving volgen. Er ligt daarom een belangrijke verantwoordelijkheid bij de overheid om het voortouw te nemen. En dat vereist dus nu actie, en niet pas als de eerste besmettingen vastgesteld worden!